Jak zabezpieczyć się przed urazem stawu skokowego w siatkówce?

Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania skręceń stawu skokowego wśród sportowców, zwłaszcza wśród siatkarzy, zapobieganie im jest podstawowym zadaniem trenerów przygotowania fizycznego i samych sportowców.

Ponieważ aż 70% pacjentów ze skręceniami stawu skokowego doświadcza nawracających urazów i wchodzi w tę negatywną pętlę sprzężenia zwrotnego, profilaktyka pierwotna ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia ciężaru tej powszechnej dolegliwości [1,2].  Mając niemal ciągły dostęp do siatkarzy i siatkarek, trenerzy przygotowania motorycznego często mają wyjątkową przewagę we wdrażaniu programów profilaktycznych wśród sportowców.

Interwencje profilaktyczne mające na celu zminimalizowanie ryzyka skręcenia stawu skokowego można często podzielić na interwencje zdolne do wpływania na funkcję mechaniczną i te zaprojektowane w celu poprawy zdolności proprioceptywnych i funkcji nerwowo-mięśniowych w obrębie stawu. Pierwsze często obejmują stosowanie zewnętrznych stabilizatorów, takich jak taśmy i usztywniacze, w celu zapobiegania przekroczenia przez staw fizjologicznego zakresu ruchu. Zachęcamy do zapoznania się z tym stabilizatorami klikając poniższy obraz:

Szeroki wybór stabilizatorów dostępny jest na stronie www.zamst.com.pl

Z kolei dzięki odpowiednio zaprogramowanym ćwiczeniom, aż po całe plany prewencyjne możemy pozytywnie wpływać na zmniejszenie ryzyka skręceń stawu skokowego, poprzez poprawę kontroli nerwowo-mięśniowej i czucie głębokie.

PRZEGLĄD BADAŃ PROFILAKTYKI SKRĘCEŃ KOSTKI

Celem badań było przeprowadzenie przeglądu dowodów dotyczących obecnej praktyki w zakresie pierwotnej i wtórnej profilaktyki skręceń stawu skokowego. Przeprowadzono systematyczny przegląd literatury w celu zidentyfikowania dowodów dotyczących strategii interwencji w zapobieganiu skręceniom stawu skokowego. Badania podzielono na dowody dotyczące tapingu (np. FILMISTA Ankle) i stosowania zewnętrznych stabilizatorów takich jak np., A2-dx lub A1 oraz te dotyczące programów ćwiczeń prewencyjnych.

ZEWNĘTRZNE WSPARCIE – STABILIZATORY KOSTKI

Ortezy stawu skokowego można prześledzić do lat 80. XIX wieku, wraz z pojawieniem się sznurowanej ortezy stawu skokowego opatentowanej przez Fredericka Hackeya 24 maja 1887 r. i najprawdopodobniej stosowanej w celach ogólnomedycznych, a nie sportowych [3]. Gibney wprowadził koncepcję taping’u na staw skokowy jako leczenia skręceń stawu skokowego w 1895 r. Przez ponad wiek taping na staw skokowy był zalecany jako sposób ochrony więzadeł stawu skokowego przed nadmiernym obciążeniem. Do dziś taśma na staw skokowy i orteza pozostają popularnymi metodami zapobiegania urazom stawu skokowego na wszystkich poziomach rywalizacji sportowej. Celem tej części przeglądu jest przedstawienie najnowszych dowodów naukowych dotyczących skuteczności stosowania taśm i usztywniaczy na staw skokowy w zapobieganiu skręceniom stawu skokowego.

UZASADNIENIE STOSOWANIA TAPING’U I STABILIZATORÓW

Zwiers i in. [4] podsumowali skutki stosowania taśm i ortez na kostkę w artykule przeglądowym, używając 3 kategorii:

• mechaniczne,
• nerwowo-mięśniowe,
• psychologiczne.

ZALETY STABILIZATORÓW STAWU SKOKOWEGO

Uważa się, że wsparcie mechaniczne jest główną zaletą stabilizatorów stawu skokowego, zapobiegając ekstremalnym i nieprawidłowym wariantom zakresu ruchu. Ograniczone są wszystkie 4 kierunki ruchu stawu skokowego (inwersja, ewersja, zgięcie podeszwowe i zgięcie grzbietowe), a także ruchy dodatkowe, takie jak przednio-tylne przesunięcie kości skokowej.

Zarówno taping, jak i orteza mają znaczący wpływ nerwowo-mięśniowy. Kontrola nerwowo-mięśniowa w stawie skokowym i wokół niego jest osiągana poprzez połączenie poprawy propriocepcji, aktywności mięśni, czasu reakcji i stabilności postawy [5]. Uważa się, że taping lub orteza zwiększają stymulację skórnych mechanoreceptorów, co poprawia propriocepcję poprzez modyfikację wrażliwości mechanoreceptorów mięśniowo-ścięgnistych otaczających staw [6].

Badacze zgłosili zwiększone postrzeganie stabilności, pewności siebie i bezpieczeństwa podczas aktywności oraz poziom komfortu pozwalający sportowcom “myśleć, że nie skręcą kostki”[7].

SKUTECZNOŚĆ TAPINGU I ORTEZ W ZAPOBIEGANIU SKRĘCENIOM STAWU SKOKOWEGO 

Od 1990 r. opublikowane badania dotyczyły tapingu i stosowaniu ortezy w zapobieganiu skręceniom stawu skokowego. Ponadto autorzy szeregu przeglądów systematycznych (i metaanaliz) próbowali przedstawić uogólnienia i zalecenia oparte na najlepszych dostępnych dowodach (Tabela 1). W 2016 roku Zwiers i in. podsumowali przegląd aktualnej literatury na temat tapingu i ortez w zapobieganiu skręceniom stawu skokowego, stwierdzając, że:

• taping i orteza były ważnymi środkami profilaktycznymi w zapobieganiu pierwszym i nawracającym skręceniom, szczególnie wśród sportowców uprawiających sporty wysokiego ryzyka, takie jak koszykówka, piłka nożna i siatkówka;
• liczba zawodników wymagających leczenia była niższa w przypadku ortez niż w przypadku taping’u;
• taping i orteza w minimalnym stopniu wpływały na wydajność.

Należy zwrócić uwagę na przystępność cenową ortez stawu skokowego, zwłaszcza w dłuższej perspektywie. Evans i Clough [8] przeprowadzili w 2013 roku dogłębny przegląd systematyczny i ustalili, że orteza była najlepszą i najmniej kosztowną interwencją w zapobieganiu skręceniom stawu skokowego. Dizon i Reyes [9] w swoim systematycznym przeglądzie z 2010 r. dotyczącym skuteczności zewnętrznych stabilizatorów w zapobieganiu inwersyjnym skręceniom stawu skokowego zauważyli również, że noszenie ortez stawu skokowego zmniejszyło liczbę skręceń stawu skokowego o około 70%.

Poniżej prezentujemy przykład zastosowania stabilizacji w kontekście prewencji pierwotnej przed skręceniami stawu skokowego.

PREWENCJA URAZÓW STAWU SKOKOWEGO

Istotną metodą zapobiegania skręceniom stawu skokowego jest wdrażanie ćwiczeń zapobiegawczych w celu poprawy dynamicznej stabilności stawu skokowego.  Ćwiczenia są często włączane do jednostek treningowych, rozgrzewek czy sesji na siłowni dla siatkarzy i siatkarek. Co więcej, ich przydatność wykracza poza zapobieganie skręceniom stawu skokowego. Ćwiczenia obejmują techniki rozciągania, utrzymywania równowagi, zwiększania siły i zwinności. Dodatkowo istotne będą ćwiczenia specyficzne dla danego sportu, w przypadku siatkówki- lądowania, skoki, przeskoki, itp. Każdy element może odgrywać ważną rolę w zapobieganiu tym urazom.

Ćwiczenia równowagi i propriocepcji są podstawowymi składnikami wielu z tych programów i są najczęstszymi technikami profilaktycznymi. Ćwiczenia te obejmują utrzymywanie równowagi, stojąc na jednej nodze na stabilnych i niestabilnych podłożach, często z zakłóceniami, takimi jak rzucanie piłki, korzystanie z deski do ćwiczeń lub manipulowanie zadaniem (np. dodawanie jakiegoś elementu). Służą one do wzmocnienia zarówno statycznej, jak i dynamicznej kontroli postawy, niezbędnej do osiągnięć sportowych, poprzez optymalizację zdolności ciała do wyczuwania i korygowania łagodnych odchyleń w ruchu stawów. Ćwiczenia proprioceptywne często stale postępują i łączą się z ćwiczeniami specyficznymi dla danego sportu, które kładą nacisk na trening nerwowo-mięśniowy.

SKUTECZNOŚĆ PROGRAMÓW PREWENCYJNYCH W ZAPOBIEGANIU SKRĘCENIOM STAWU SKOKOWEGO 

Celem przeglądu była kontrola bezpośredniej skuteczności obecnych technik prewencyjnych w zakresie ryzyka kontuzji. Autorzy zidentyfikowali badania, w których wdrożono programy treningowe, a następnie określono ilościowo wskaźniki skręceń stawu skokowego lub kontuzji. Zostały przedstawione artykuły wdrażające programy profilaktyki pierwotnej i ilościowe określanie wskaźników skręceń stawu skokowego lub urazów. Choć liczba tych badań była ograniczona, dały one doskonały wgląd w skuteczność programów w szeregu populacji wysokiego ryzyka. Prawie wszystkie badania przeprowadzono w sportach, w których znane są wysokie wskaźniki skręceń stawu skokowego: piłka nożna, koszykówka i siatkówka wraz z badaniami obejmującymi europejską piłkę ręczną czy rekrutów wojskowych.

Skuteczność tych programów różni się w zależności od dyscypliny sportu, wieku i stażu treningowego. Jednak programy prewencyjne były powiązane z 30% do 45% spadkiem ryzyka skręcenia lub urazu stawu skokowego. Badacze, którzy wykazali największą redukcję ryzyka, powszechnie włączali statyczne utrzymywanie równowagi na jednej kończynie, często obejmując użycie platform chwiejnych lub zadania specyficznego dla danego sportu. Tak więc ćwiczenia poprawiające propriocepcję i kontrolę nerwowo-mięśniową, wydawały się być głównym składnikiem zmniejszającym ryzyko skręcenia stawu skokowego w szerokich populacjach sportowców.

Wiele ćwiczeń dotyczących prewencji stawu skokowego możecie znaleźć w poprzednim naszym artykule „Rehabilitacja po skręceniu stawu skokowego”.

Powyższe badania wskazują, że zarówno zewnętrzne wsparcie profilaktyczne, jak i programy ćwiczeń zapobiegawczych są skuteczne w zmniejszaniu ryzyka skręcenia stawu skokowego. Zewnętrzne wsparcie w formie usztywnienia wydaje się oferować bardzo dobre wyniki pod względem redukcji ryzyka. Jednak zarówno stabilizatory, ortezy jak i programy prewencyjne są skuteczne w zmniejszaniu ryzyka skręcenia stawu skokowego. W celu uzyskania najlepszych wyników mogą być wykorzystywane razem. Ponadto ćwiczenia prewencyjne chronią sportowca przed kontuzjami/urazami. Programując jednostkę możemy pomóc również naszemu zawodnikowi wzmocnić biodro, kolano czy mięśnie łydki. Jako trenerzy S&C możemy “przemycić” wiele ćwiczeń, czy to przed jednostką siatkarską, czy w trakcie rozgrzewki przed treningiem, czy też w trakcie jednostki siłowej. Pamiętajmy o tym, że uraz stawu skokowego jest najczęściej występującą kontuzją wśród siatkarzy oraz siatkarek. Mając tą wiedzę, możemy w znaczny sposób zmniejszyć ryzyko tego urazu i uchronić sportowca przed przerwą w treningach.

PODSUMOWANIE JAK ZABEZPIECZYĆ SIĘ PRZED URAZEM

O Autorze: Bartek Wojtal to trener przygotowania motorycznego, obecnie odpowiada za przygotowanie fizyczne w Skrze Bełchatów oraz reprezentacji Polski siatkarzy.

YouTube

Instagram

Facebook

BIBLIOGRAFIA

1. Anandacoomarasamy A, Barnsley L. Long term outcomes of inversion ankle injuries. Br J Sports Med. 2005;39(3):e14. doi: 10.1136/bjsm.2004.011676. discussion e14
2. Yeung MS, Chan KM, So CH, Yuan WY. An epidemiological survey on ankle sprain. Br J Sports Med. 1994;28(2):112–116. doi: 10.1136/bjsm.28.2.112
3. Peters R. The evolution and future of ankle bracing. Ultra Ankle Web site. 2017
4. Zwiers R, Vuurberg G, Blankevoort L, Kerkhoffs GMMJ. Taping and bracing in the prevention of ankle sprains: current concepts. J ISAKOS Jt Disord Orthop Sports Med. 2016;1(6):304–310.
5. Zwiers R, Vuurberg G, Blankevoort L, Kerkhoffs GMMJ. Taping and bracing in the prevention of ankle sprains: current concepts. J ISAKOS Jt Disord Orthop Sports Med. 2016;1(6):304–310.
6. Miralles I, Monterde S, Montull S, Salvat I, Fernández-Ballart J, Beceiro J. Ankle taping can improve proprioception in healthy volunteers. Foot Ankle Int. 2010;31(12):1099–1106. doi: 10.3113/FAI.2010.1099.
7. Simon J, Donahue M. Effect of ankle taping or bracing on creating an increased sense of confidence, stability, and reassurance when performing a dynamic-balance task. J Sport Rehabil. 2013;22(3):229–233. doi: 10.1123/jsr.22.3.229.
8. Evans LJ, Clough A. Prevention of ankle sprain: a systematic review. Int Musculoskelet Med. 2013;34(4):146–158.
9. Dizon JM, Reyes JJ. A systematic review on the effectiveness of external ankle supports in the prevention of inversion ankle sprains among elite and recreational players. J Sci Med Sport. 2010;13(3):309–317. doi: 10.1016/j.jsams.2009.05.002.
10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6602401/